‘Tijdelijk verlaten’ of ‘slaan’?

Een evaluatie van Linda Bogaerts interpretatie van soera 4:34

Andre van M.

In dit artikel wordt Linda Bogaerts interpretatie van het woord {adribu} in soera 4:34, namelijk als betekenende ‘ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten’, in tegenstelling tot het - het meer voor de hand liggende - ‘slaan’ besproken. De verschillende argumenten die zij geeft in haar artikel Staan mannen boven vrouwen?, worden achtereenvolgens gepresenteerd en bekritiseerd.

Bogaerts argument 1:

De consistentie van het geïnterpreteerde model is perfect intact.

Dit argument is moeilijk te begrijpen. Wat bedoelt Bogaert met “het geïnterpreteerde model”? In meerdere paragrafen heeft zij het over het islamitische model. Uit haar artikel wordt niet duidelijk wat zij daar precies mee bedoelt. Meest voor de hand liggend is dat zij daarmee de islamitische levensvisie bedoelt. Maar komt dit elliptische argument er derhalve op neer dat ‘ adribu’ vertaald als ‘ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk’ volledig consistent is met de islamitische levenvisie terwijl ‘ adribu’ vertaald als ‘slaan’ dat niet is, of op zijn minst minder consistent daarmee is? Bogaert dient met meer woorden over de brug te komen om ons te overtuigen. Dat doet zij in haar artikel niet.

Bogaerts argument 2:

De [aldus geinterpreteerde] betekenis van het vers [namelijk ‘ adribu’ als ‘ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk’] is consistent met de uitspraken van Profeet Mohamed waarin hij stelt dat mannen hun vrouwen niet mogen slaan en waarmee hij dus het verbod vestigt op het gebruik van fysisch geweld tegen vrouwen. (Tekst tussen teksthaken is door mij toegevoegd)

Dit argument is mijns inziens geen valide grond om {adribu} als "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten" te interpreteren, vanwege de volgende redenen:

Allereerst, hoewel het waar kan zijn dat de Profeet uitspraken deed waarin hij fysiek geweld tegen vrouwen verbood, zijn er ook talloze betrouwbare ahadith waarin hij slaan toestaat. (Voor voorbeelden, zie dit artikel).

Ten tweede, stel dat de ahadith waarin hij het slaan van vrouwen toestaat er niet zijn en het waar is dat de Profeet fysiek geweld tegen vrouwen verbood, dan is daarmee nog niet bewezen dat {adribu} "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten” betekent. Dit is een exegese die uitgaat van hedendaagse culturele wenselijkheid en niet van de betekenis van het woord genomen naar haar historische feitelijkheid. In deze situatie zou voor het zelfde geld {adribu} “op de gang zetten”, “zonder eten naar bed” of “een nacht in de schuur slapen” kunnen betekenen.

Bogaerts Argument 3:

In die zin geïnterpreteerd, weerspiegelt het vers nu ook het centrale gelijkheidsbeginsel waarmee de Koran mannen en vrouwen behandelt. Met deze betekenis van {adribu} resulteert de toepassing van de algemene regel "gelijke daden, gelijke sancties" (24:2) inderdaad in perfect symmetrische interpretaties voor 4:34 en 4:128.

Dit argument is mijns inziens geen valide grond om {adribu} als "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten" te interpreteren vanwege de volgende redenen:

Allereerst ontbreken gronden in Bogaerts betoog waarom soera 24:2 een algemene regel vestigt. Wat zijn de kenmerken om een vers in de koran te verheffen tot algemene regel? Graag horen we dat van Bogaert.

Ten tweede is het zeer onwaarschijnlijk dat deze regel van toepassing is op soera 4:34 en 4:128 omdat chronologisch gezien soera 4 vóór soera 24 werd geopenbaard.

Ten derde zijn de omstandigheden in soera 24:2 geheel anders dan die in soera 4. In soera 24:2 is er sprake van misdaad, waarbij daders door een rechtbank worden veroordeeld. In soera 4:34 is er geen sprake van een misdaad, maar van ongehoorzaamheid van de kant van de vrouw, een probleem dat in huiselijke kring dient te worden opgelost. Soera 4:35 bevestigt dit, omdat hierin geadviseerd wordt om familieleden erbij te halen om als scheidsrechter op te treden. Wanneer sprake zou zijn van een misdaad dan zouden familieleden niet volstaan voor een rechtvaardige beoordeling, maar zouden er rechters aan te pas moeten komen. Nu er sprake is van een dergelijk disanalogie tussen beide situaties, wordt het dubieus om de zogenaamde algemene regel van soera 24:2 van toepassing te laten zijn op op soera 24:4.

Bogaerts argument 4:

Vers 4:34 stemt nu [in geval van vertaling "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten"] ook overeen met de geest van het daarop volgende vers dat verzoening nastreeft.

"En als jullie onmin tussen jullie beiden vrezen, zendt dan een scheidrechter van zijn mensen, en een scheidsrechter van haar mensen. Als zij beiden het weer goed willen maken, dan zal God hen met elkaar verzoenen. God is wetend en welingelicht. " (Koran 4:35) (Tekst tussen teksthaken is door mij toegevoegd)

Omdat argument 4 ook onderdeel uitmaakt van argument 5, zal de bespreking ervan daar plaatsvinden.

Bogaerts argument 5:

De handelswijze [vermanen, seksueel verlaten en fysiek verlaten] is volledig in overeenstemming met de aanpak die het model voorstelt bij huwelijksproblemen, en is ook logisch, met name het inbouwen van (stapsgewijze) afkoeling in de hoop verzoening mogelijk te maken. (Tekst tussen teksthaken is door mij toegevoegd)

Bogaert beargumenteert dat {adribu} geïnterpreteerd als ‘stapsgewijs verlaten ’ logischer is dan de minder wenselijke interpretatie ‘slaan. Zij doet dit op twee gronden:

• {adribu} vertaald als ‘slaan” is volgens haar niet logisch, vanwege a. De niet erg logische “opbouw” van aanpak in relatie tot de beoogde verzoening in 4:35;  b. soera 24:2. waarin staat dat: wanneer de man ongehoorzaam is, de vrouw de man mag slaan. Hetgeen zou leiden tot ‘een eindeloze echtelijke vechtpartij’.
• {adribu} vertaald als ‘stapgewijs verlaten’ is volgens haar logisch, omdat  a. het voor afkoeling zorgt die nodig is voor de beoogde verzoening in 4:35; b. ‘de vrouw desnoods ook een paar van haar huwelijksrechten (tijdelijk) kan opschorten, met het oog op het bewerkstelligen van een verzoening.’

Dit argument is m.i. geen valide grond om {adribu} als "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten" te interpreteren, vanwege de volgende redenen:

Allereerst geeft Bogaerts geen gronden waarom de opbouw 1. vermanen, 2. seksueel verlaten 3. slaan onlogisch is in relatie tot de beoogde verzoening. Suggereert zij dat door deze opbouw de gevoelens te hoog op zullen lopen zodat verzoening moeilijker wordt? Zo ja, zijn vermanen en fysiek verlaten dan wel logische instrumenten voor de beoogde verzoening?

Ten tweede geeft zij geen gronden waarom een eindeloze echtelijke vechtpartij ‘onlogisch’ is. Bovendien neemt zij aan dat soera 24:2 een algemene regel vestigt en dat die regel hier van toepassing is. Redenen om hieraan te twijfelen zijn bij argument 3 aan de orde gekomen.

Ten slotte is het m.i. een illusie te denken dat het opschorten van de huwelijksrechten door de vrouw de verzoening bevordert, het tegendeel is natuurlijker. Dat wil zeggen het onthouden van seksuele gemeenschap door de vrouw zal de man alleen maar meer van de vrouw doen verwijderen.

Bogaerts argument 6:

De handelswijze is tevens volledig in overeenstemming met de Koranische regel die stelt dat wanneer iemands iets slecht doet, men dit moet beantwoorden met gedrag dat beter is, om op die manier een vijandige situatie in gunstige zin om te buigen:

" Een goede daad en een slechte daad zijn niet gelijk. Beantwoord het slechte met iets dat beter is. Op die manier zal uw vijand uw vriend worden. Maar het wordt slechts aan hen die geduldig volharden aangeboden. " (Koran: 41:34)

Dit argument is m.i. geen valide grond om {adribu} als "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten" te interpreteren, vanwege de volgende redenen:

Stel dat de koranische regel inderdaad stelt dat als iemand iets slecht doet, men dit moet beantwoorden met gedrag dat beter is, dan is hiermee nog niet aangetoond dat {adribu} "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten” betekent. Dit is exegese die uitgaat van de sociale culturele wenselijkheid en niet van de historische letterlijke betekenis van het betreffende woord.

Ten tweede, is het antwoord ‘vermanen’, ‘seksueel verlaten’, en tenslotte ‘fysiek verlaten’ beter gedrag dan het slechte ‘ongehoorzaam zijn’? Zou beter gedrag niet bestaan in bijvoorbeeld ‘vergeving’?

Bogaerts argument 7:

De Islam schrijft bovendien ook voor boosheid te beheersen. Slaan als een uiting van boosheid, zou dus in tegenstrijd zijn met de Profetische woorden die boosheid (tenzij ze veroorzaakt wordt door onrecht) omschrijven als afkomstig van Satan, die herhaaldelijk verbieden toe te geven aan boosheid en in tegendeel stellen dat men boosheid moet beheersen en zo snel mogelijk moet afkoelen, om te vermijden dat men dingen zou doen die men zich later zou beklagen. Ook in dit opzicht is de vertaling van {adribu} als ontwijken, vermijden, (stapsgewijs) verlaten, consistent met het model terwijl een vertaling als slaan dat niet is.

"Wie boos wordt al staande, moet gaan zitten. Als de boosheid dan nog niet bekoeld is, moet hij gaan liggen" (Ahmad, Tirmidhi).

"De besten onder jullie zijn diegenen die traag zijn in boosheid en snel in het afkoelen... Hoed u voor boosheid, want het is een levend (brandend) stuk kool op het hart van de afstammelingen van Adam" (Al-Tirmidhi)

  "Diegene die anderen kan overmeesteren in het worstelen is niet echt een sterk man. Echte kracht is in de persoon die zichzelf kan beheersen ten tijde van boosheid." (Bukhari)

Dit argument is m.i. geen valide grond om {adribu} als "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten" te interpreteren, vanwege de volgende redenen:

Ten eerste geeft Bogaert in haar argumentatie tussen haakjes aan dat boosheid gerechtvaardigd is in geval van onrecht. Nu, zou in de situatie in soera 4:34 ook niet sprake kunnen zijn van onrecht van de vrouw ten opzichte van haar man? Bogaert zegt hier niets over.

Ten tweede ontbreekt de referentie waar staat dat slaan als uiting van boosheid afkomstig is van satan. Dus kan niet nagegaan worden of dit inderdaad waar is en de nodige betrouwbaarheid en autoriteit heeft.

Ten derde, Bogaert’s redenering om {adribu} als verlaten te interpreteren komt voort uit de gedachte dat (stapsgewijs) verlaten noodzakelijk is om af te koelen. Echter, afkoeling kan ook op andere manieren bereikt worden, door bijvoorbeeld een koude douche te nemen. De rechtvaardiging dat {adribu} hier specifiek "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten” betekent en niet iets anders ontbreekt.

Bogaerts argument 7:

Vers 4:34 vervolgt dat wanneer de verzoening er komt, wanneer de vrouw dus opnieuw volledig toegewijd is aan het huwelijk, dan "seek not against them means (of annoyance)" (Yusuf Ali). Met andere woorden: laat haar dan met rust en rakel het voorbije incident niet steeds weer op, gebruik het niet steeds weer tegen haar, begin er niet steeds weer over. Het incident is gesloten. Ook dit is in overeenstemming met de regels van wellevendheid die in de Koran en de Sunnah gevestigd worden.

Dit argument is m.i. geen valide grond om {adribu} als "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten" te interpreteren, omdat hier geen rechtvaardiging gegeven wordt waarom “Seek not against them…” een grond is om {adribu} als "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten" te interpreteren, zeker in het licht van de aangehaalde persoon die { adribu} wel als ‘slaan’ vertaald.

Conclusie

De verschillende argumenten voor de interpretatie van {adribu} in soera   4:34 als "ontwijken, vermijden, eventueel tijdelijk verlaten" gegeven door Bogaert zijn stuk voor stuk geen valide argumenten. De meest acceptabele interpretatie blijft om {adribu} te vertalen als ‘slaan’, hoe ongewenst dit vanuit ethisch standpunt ook moge zijn.

Bijlage: Een woordstudie van ‘darb’ in de koran

Om de ware betekenis van {adribu} te bepalen, wordt hieronder gekeken waar het stamwoord ‘darb’ verder in de koran voorkomt en welke betekenis het in de verschillende gevallen heeft.

Conclusies

• In de meeste aya’s waarin het lijdend voorwerp iets materieels is, betekent de vervoeging van darb ‘slaan’, ‘houwen’.
• De aya’s waarbij het lijdend voorwerp een mens is, betekent de vervoeging van darb altijd ‘slaan’.
• De overige aya’s, veelal in gevallen waarbij het lijdend voorwerp iets niet-materieels is, heeft de vervoeging van darb een figuurlijke betekenis die terug te leiden is tot ‘slaan’, de letterlijke betekenis van darb.
• Koranvertalers hebben “adribu” in soera 4:34 terecht geïnterpreteerd als ‘slaan’.